Enformatikleşen Dünyada Habermas’ın İletişimsel Eylem Anlayışının Silikleşmesi: Ötekinin Buharlaşması Problemi

Özet

Habermas, aklı stratejik, araç ve teknik açıdan ele alan Aydınlanma düşüncesinin, yaşam dünyasını kolonize ettiğini belirtmektedir. Aklın bu türlerinin öznenin kendisini inşa etmesini ve uzlaşı olanaklarını olumsuz etkilediği iddia etmektedir. Bu anlayışlara karşı olarak öznenin ortak akıl, özgürlük, çeşitlilik aracılığı ile iletişimsel eylem arayışını ortaya çıkarmaya çalışmaktadır. Böylelikle kamusal alandaki, etkilenim potansiyelini açığa çıkararak, yaşam dünyasını ele geçiren dar görüşlü popülizmi tahtından indirmek istemektedir. Buradaki temel amaç, iletişim üzerinden yaşam dünyasını “sistemin” dışında konumlandırma çabasıdır. Böylelikle, ben ve öteki ilişkisi manipüle ve zorlamaların dışında, ortak uzlaşı biçiminde dizayn edilebilecektir. Habermas’ın, iletişim araçlarının sınırlı olduğu bir dönemde yaşaması, ötekinin içsel rasyonalite üzerinden
ortak bir anlaşma zemininde uzlaşı sansını savunmasını sağlamıştır. Ancak bu noktadaki problem, iletişimsel eylemin öteki ile kurulması, post‐endüstriyel, dijital ağın belirleyici ve de ön plana çıktığı çağımızda olanaklı olabilir mi?
Çağımızda yankı odaları, filtre balonları içerisinde, ötekini dinlemek, ötekinin sesini duymak zorlaşırken ötekiye ulaşma ihtiyacı da ortadan kalkmaktadır... Bununla birlikte dijitalleşme döneminde, içkin belirli bir rasyonelleşme şansı yakalamak, ortak bir tartışma zemini bulmak çok zordur. Bu zeminin kaybolmasının temelinde iletişimsel eylemin yakalayabileceğinden daha fazla enformasyon üretilmesi problemi vardır. Hart ve Negri’ye göre, post‐endüstriyel ekonominin yarattığı enformatikleşmeyle iletişim üzerinden egemenlik yaratılmış, Stiegler’e göre yaşam bilgisinin proleterleşmesi üzerinden iletişimsel eylemin kolonileştirici etkisi oluşmuş, nihayetinde Chul Han’a göre de bu enformasyon bombardımanı içerisinde ötekinin
silikleşmesiyle iletişim kavramının anlamı da ortadan kalkmıştır. İletişimin olmadığı aynılık toplumunda, Habermas’ın daha önce ele aldığı dramaturjik eylem kavramı ortaya çıkabilir. Yani ötekinin olmadığı kimlik, karakter ve iletişimsel eylem ortadan kalktıysa ya da çarpıtıldıysa, izleyicilerin olduğu gösteri toplumu anlamlı hale gelmektedir.
Bu çalışmadaki amacımız, öncelikle geniş enformasyon ağının acımasız rutin ve edilginlik iğnelerinin ötekinin yokluğunda nasıl iletişimsel eylemi yok ettiğini açıklamaya odaklanmaktır. Daha sonra enformasyon salgını içerisinde ötekiler silikleşirken, öznelerin kendilerini ölümüne tüketmelerinin sonuçlarını tartışmaya çalışmaktır. Nihayetinde, söylemsel rasyonalitenin yerine teknik, psikolojik enformasyon araçları olgusallıktan uzak olan özneler inşa ederlerken, ortak dünya arayışının ortadan kalkıp kalkmayacağını ele almaktır.